* Tháng 9- 1950
- Ngày 2: Chủ tịch Hồ Chí Minh chủ toạ phiên họp của Hội đồng Chính phủ để nhận định về tình hình thế giới và trong nước trong thời gian qua, về tình hình và âm mưu của địch, bàn kế hoạch đối phó của ta trong thu đông này, kế hoạch di chuyển cơ quan, vấn đề tiếp tế lương thực.
Cùng ngày, Chủ tịch Hồ Chí Minh raLời kêu gọigửi các chiến sĩ Vệ quốc đoàn, bộ đội địa phương và dân quân du kích, nêu rõ ý nghĩa quan trọng của Chiến dịch Cao - Bắc - Lạng và hô hào chiến sĩ ở mặt trận Cao - Bắc - Lạng cũng như ở các mặt trận khác hãy ra sức thi đua giết giặc lập công, quyết tâm thắng trận này.
Trong ngày, bài viết của Người nhan đềPhải tẩy sạch bệnh quan liêu, ký bút danh X.Y.Z., đăng trên báoSự thật, số 140. Tác giả phân tích nguyên nhân, biểu hiện, tác hại của căn bệnh này và chỉ rathang thuốc chữa bệnh quan liêulà:
"Phải đặt lợi ích dân chúng lên trên hết, trước hết.
- Phải gần gũi dân, hiểu biết dân, học hỏi dân.
- Phải thật thà thực hành phê bình và tự phê bình.
- Phải làm kiểu mẫu: Cần, Kiệm, Liêm, Chính, Chí công vô tư".
- Trước ngày 8: Chủ tịch Hồ Chí Minh trả lời những câu hỏi của nhà báo Pháp Lêô Phighe liên quan đến chính sách đối ngoại của Chính phủ nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà. Người bày tỏ sự vui mừng, phấn khởi trước việc Liên Xô, Trung Quốc và các nước dân chủ mới công nhận Việt Nam, khẳng định mối quan hệ giữa ba nước Đông Dương được dựa trên nguyên tắc bình đẳng hoàn toàn và tôn trọng độc lập quốc gia của nhau.
Với nước Pháp, Người nêu rõ, chỉ cần quân đội Pháp rút hết về nước là hoà bình sẽ được lập lại và hai nước Việt - Pháp sẽ hợp tác trên lập trường anh em và bình đẳng.
Về việc đế quốc Mỹ công nhiên can thiệp vào nội tình Việt Nam, theo Người, "việc can thiệp đó có tính chất xâm lược, phản dân chủ và không Mỹ chút nào. Nhất định đế quốc Mỹ sẽ thất bại như ở Trung Hoa trước đây".
Người mong nhân dân các nước Bắc Phi và Đông Phi sẽ đoàn kết lại để ngăn cản không cho thực dân Pháp đẩy thanh niên nước họ vào cuộc chiến tranh "bẩn thỉu" ở Đông Dương hay bất cứ một cuộc chiến tranh phi nghĩa nào; và hoan nghênh phong trào phản đối chiến tranh ở Việt Nam đang lan rộng ở bên Pháp."Nhân dân Pháp đấu tranh chống cuộc chiến tranh ở Việt Nam cũng là đấu tranh cho hoà bình thế giới và độc lập của nước Pháp".
- Ngày 9: Chủ tịch Hồ Chí Minh ra Lời kêu gọi đồng bào Cao - Bắc - Lạng.
Người thay mặt Chính phủ và Quân đội trân trọng cảm tạ đồng bào ba tỉnh Cao Bằng, Bắc Cạn, Lạng Sơn đã cố gắng rất nhiều trong việc chuẩn bị cho chiến dịch, như góp quân lương, sửa đường sá, vận tải, chuyên chở, giúp đỡ bộ đội, v.v., và kêu gọi:"Toàn thể đồng bào ba tỉnh, các uỷ ban kháng chiến và hành chính, các đoàn thể nhân dân cố gắng thêm nữa, tiếp tục giúp đỡ cho bộ đội ta trước mặt trận để quân ta giết nhiều địch, đánh thắng to".
- Trước ngày 10: Trên đường đi Chiến dịch Biên giới (Chiến dịch Cao - Bắc - Lạng),ghé thăm một đơn vị thanh niên xung phong làm đường phục vụ chiến dịch, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã tặng thanh niên bốn câu thơ:
Không có việc gì khó,
Chỉ sợ lòng không bền,
Đào núi và lấp biển,
Quyết chí ắt làm nên.
- Ngày 10: Chiều, Chủ tịch Hồ Chí Minh đến Sở Chỉ huy chiến dịch đặt ở làng Tả Phầy Tử thuộc huyện Quảng Yên, phía bắc thị xã Cao Bằng. Tại đây, Người đã phê chuẩn quyết tâm của Bộ Chỉ huy chiến dịch gồm bốn bước: đánh Đông Khê; đánh quân tiếp viện của địch lên Đông Khê; đánh Thất Khê, đánh Cao Bằng.
Cùng ngày, bài viết của Người nhan đềChỉnh đốn Đoàn thể và chính quyền, ký bút danh X.Y.Z., đăng trên báoSự thật, số 141.
Bài báo có đoạn:"Người ta mỗi ngày ai cũng rửa mặt, vài hôm phải tắm giặt để giữ cho thân thể sạch sẽ, mạnh khoẻ.
Người cách mạng cũng thế, trước hết là cán bộ chính quyền và Đoàn thể cách mạng, mỗi người cũng phải rửa các mặt tinh thần, tư tưởng của mình, để tẩy sạch những chứng bệnh, những khuyết điểm.
Chính quyền và Đoàn thể cũng cần thường thường rửa các bộ máy của mình, để tẩy trừ những phần tử bất chính, đầu cơ, và chỉnh đốn lại cách làm việc cho gọn gàng, mau chóng".
- Ngày 11: Chiều, dự Hội nghị cán bộ chỉ huy cấp trung đoàn và đại đoàn do Đảng uỷ Bộ Chỉ huy chiến dịch triệu tập để nghe phổ biến kế hoạch chiến dịch, Người chỉ thị:"Chưa đánh thắng thì chưa được coi là đã chuẩn bị xong. Quân sự thì phải chuẩn bị mãi. Thắng xong chiến dịch này cũng mới chỉ là chuẩn bị xong một đợt; toàn thắng mới là chuẩn bị xong... Trong quân sự phải kiên quyết và bạo dạn. Bạo dạn, dũng cảm không phải là liều. Liều là dại. Dũng cảm là khôn. Kiên quyết và bạo dạn không phải là một người mà phải toàn bộ tất cả mọi người. Muốn toàn bộ kiên quyết và bạo dạn thì phải có kỷ luật... Kỷ luật là động lực giữ sức mạnh của bộ đội".
- Ngày 13: Rời Sở Chỉ huy chiến dịch để đến Mặt trận Đông Khê, trực tiếp theo dõi bộ đội đánh trận mở màn chiến dịch, Người chỉ thị cho bộ đội: "Dù khó khăn đến đâu cũng kiên quyết khắc phục đánh cho kỳ thắng trận đầu".
- Trước ngày 16:
+ Chủ tịch Hồ Chí Minh đến thăm Trung đoàn 296 (Đoàn Sông Lô). Trung đoàn trưởng Lê Trọng Tấn, Chính uỷ Trần Độ cùng toàn thể cán bộ chiến sĩ Trung đoàn đã được Người giao nhiệm vụ "phải đánh thắng trận mở màn của Chiến dịch Biên giới".
+ Chủ tịch Hồ Chí Minh triệu tập đồng chí Hoàng Cầm - Tiểu đoàn trưởng Tiểu đoàn 130, tiểu đoàn chủ công đánh chiếm Phủ Thiên (khu hành chính của huyện lỵ Đông Khê) - đến trạm thường trực của Sở Chỉ huy tiền phương.
Sau khi nghe đồng chí Hoàng Cầm báo cáo tình hình chuẩn bị chiến đấu của tiểu đoàn, Người hỏi:
- Chú có tin trận này ta nhất định thắng không?
Đồng chí Hoàng Cầm thưa:
- Báo cáo Bác, tin ạ.
Tiếp đó, Chủ tịch nói về tầm quan trọng của chiến dịch đối với cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp của nhân dân ta, giải thích vì sao ta không lấy Cao Bằng làm hướng tiến công chủ yếu, nhấn mạnh công tác nghi binh và bí mật...
- Ngày 16: Lúc 6 giờ, khi tiếng súng tấn công căn cứ điểm Đông Khê đã nổ mở màn cho Chiến dịch Biên giới, Chủ tịch Hồ Chí Minh cũng đi quan sát trận đánh.
Từ vị trí quan sát đặt trên một ngọn núi có thể nhìn rõ toàn bộ các cứ điểm địch ở Đông Khê.
Trong lúc bộ binh của ta đánh các đồn Phìa Khoá, Yên Ngựa, Cam Phầy thì pháo binh của ta bắn vào đồn chính để phá huỷ pháo và một phần công sự của địch. Địch chống cự rất ác liệt. Đồn chính mờ mịt lửa khói. Máy bay địch lồng lộn trút từng đợt bom xuống những nơi chúng nghi có quân ta. Thả bom xong, máy bay địch tiếp tục bắn phá, có lúc chúng sà xuống thấp, thấp hơn cả ngọn núi Người đứng quan sát. Người như không để ý tới máy bay của địch, vẫn chăm chú theo dõi tình hình chiến đấu và đối chiếu với bản đồ tác chiến.
Xế chiều, Người mới ra về.
Từ trận địa trở về, Chủ tịch Hồ Chí Minh đến thăm Tướng Trần Canh- người được Đảng và Chính phủ Trung Quốc cử sang giúp Việt Nam trong Chiến dịch Biên giới. Người vui vẻ chép tặng ông một bài thơ chữ Hán mới làm, nhan đềĐăng Sơn.
“ Huề trượng đăng sơn quan trận địa,
Vạn trùng sơn ủng vạn trùng vân.
Nghĩa binh tráng khí thốn Ngưu Đẩu
Thệ diệt sài lang xâm lược quân”.
Dịch thơ ( Bản dịch của Xuân Diệu ):
Lên núi
Chống gậy lên non xem trận địa,
Vạn trùng núi đỡ vạn trùng mây.
Quân ta khí mạnh nuốt Ngưu Đẩu,
Thề diệt xâm lăng lũ sói cầy.
- Ngày 18: Sau khi quân ta chiếm hoàn toàn Đông Khê vào 10 giờ sáng, Chủ tịch Hồ Chí Minh chỉ thị cho Bộ Chỉ huy chiến dịch:"Có thể địch sẽ giành lại Đông Khê để giữ Cao Bằng, hoặc phải đánh lên để đón quân Cao Bằng rút lui".Người vạch ý đồ tác chiến của ta là"nhử thú vào tròng" để"khép vòng lưới thép"tiêu diệt chúng.
- Ngày 20: Chủ tịch Hồ Chí Minh viết Thư gửi các chiến sĩ bị thương trong trận Đông Khê. Lời thư có đoạn: "Chính phủ, đồng bào đều nhớ ơn các chú. Tôi gửi lời khen ngợi các chú và chúc các chú mau lành mạnh để trở lại hàng ngũ tiếp tục chiến đấu giết giặc".
- Trong tháng 9: Chủ tịch Hồ Chí Minh gửi thư khen đồng bào, tướng sĩ Nam Bộ và Nam Trung Bộ "đã kháng chiến 5 năm và đang tiếp tục củng cố bức Thành đồng của Tổ quốc".
Bức thư có đoạn:"Thực dân xâm lược Pháp dựa vào sự giúp đỡ của bọn can thiệp Mỹ và bù nhìn phản quốc đã bao phen định phá vỡ bức thành này. Nhưng chúng đã thất bại và bức Thành đồng càng ngày càng trở nên vững chắc sau mỗi mưu mô xâm chiếm của giặc.
Được như vậy là nhờ ở ý chí cương quyết của toàn dân, của các tướng sĩ và đồng bào Nam Bộ, miền Nam Trung Bộ và sự đoàn kết của quân, dân với Chính phủ kháng chiến".
* Tháng 9- 1951
- Ngày 1: Dự buổi họp chuẩn bị cho Hội nghị Trung ương lần thứ hai. Cuối buổi họp, Người nói với đồng chí Trường Chinh:Trong các cuộc họp, nên nhắc các đại biểu đối đãi tử tế, thân mật với các anh em giúp việc, tiếp tế, tự vệ, liên lạc, v.v.. Đó là một điều quan trọng.
- Ngày 2: Báo Nhân Dân,số 23, đăng hai bài viết của Chủ tịch Hồ Chí Minh, ký bút danh C.B:
+ Bài Cần tẩy sạch bệnh quan liêu mệnh lệnh, chỉ rõ những biểu hiện, tác hại và cách chữa bệnh quan liêu.
+ Bài Phương Đông và phương Tây, nêu những ví dụ ở phương Đông hay phương Tây, mọi người đều oán ghét chiến tranh xâm lược, mong muốn hòa bình nhưng chỉ thể hiện bằng những hành động cá nhân, tiêu cực và Người chỉ rõ cách thức chống chiến tranh là: Nhân dân các nước bị xâm lược phải đoàn kết chặt chẽ kiên quyết kháng chiến, tiêu diệt đế quốc. Nhân dân các nước khác thì đoàn kết chặt chẽ phản đối chiến tranh, ủng hộ hòa bình.
BáoQuân đội nhân dân,số 31, đăngThư gửi lớp cán bộ cung cấp,nhấn mạnh“việc cung cấp cũng quan trọng như việc trực tiếp đánh giặc”. Người nhắc nhở: “Cách mạng cũng như một bộ máy, phải có người phân công, người làm việc này, người làm việc khác, nhưng việc nào cũng cần thiết, cũng quan trọng...”.Do đó cán bộ cung cấp:
"Phải có kế hoạch đầy đủ, sổ sách rành mạch.
Phải thấy trước, lo trước.
Phải có sáng kiến và tháo vát.
Phải thật sự cần, kiệm, liêm, chính”.
Trong ngày, Chủ tịch Hồ Chí Minh viết Lời giới thiệu cho cuốn Tỉnh ủy bí mậtcủa tác giả A.Phêđôrốp (Liên Xô). Trong Lời giới thiệu có đoạn:“Du kích là một lực lượng cực kỳ to lớn trong chiến tranh giải phóng dân tộc”, “Du kích làm cho địch có mắt cũng như mù, có tai cũng như điếc, có chân tay cũng như què...”.
- Ngày 12: Chủ tịch Hồ Chí Minh gửi thư cho thiếu niên, nhi đồng nhân dịp Tết Trung Thu năm 1951. Người mở đầu bức thư bằng mấy câu thơ:
“Trung Thu trăng sáng như gương
Bác Hồ ngắm cảnh, nhớ thương nhi đồng.
Sau đây Bác viết mấy dòng
Gửi cho các cháu, tỏ lòng nhớ nhung”.
Trong thư, sau khi thông báo đã nhận được thư của nhi đồng vùng tạm chiếm và nhi đồng các nơi báo cáo thành tích thi đua, Người giải thích về ý nghĩa Ngày 1-6 và căn dặn nhi đồng cả nước những việc cụ thể nên làm, những việc phải làm trong sinh hoạt đội, trong học tập và cả khi vui chơi, để trở thành những người có ích cho Tổ quốc, cho kháng chiến.
- Ngày 15: Bài viếtNhi đồng kiểu mẫu,ký bút danh Đ.X, đăng báo Cứu quốc, số 1906, Người khen ngợi gương của thiếu niên nhi đồng Việt Nam đã đấu tranh anh dũng, cần cù chịu khó làm việc lấy tiền để ủng hộ bộ đội và thực hiện tốt khẩu hiệu “Người lớn kháng chiến, nhi đồng cũng kháng chiến”.
- Ngày 16: Chủ tịch Hồ Chí Minh gửi thư cho đồng chí Tố Hữu căn dặn phải nhắc các báo cần giữ bí mật trong khi đưa tin và phê bình báo Quân đội nhân dânchưa làm tốt việc tuyên truyền trong dịp kỷ niệm Cách mạng Tháng Tám và Quốc khánh 2-9.
- Ngày 20: Chủ trì phiên họp Hội đồng Chính phủ nghe báo cáo về tình hình thế giới và trong nước, tình hình quân sự, việc thực hiện biên chế; các vấn đề nội chính, kinh tế, tài chính, văn hóa - xã hội và một số vấn đề khác. Phát biểu tổng kết phiên họp, Người nêu lên một số ý kiến:
+ Kháng chiến cần có bộ đội. Muốn bộ đội đánh thắng giặc thì phải được ăn no. Ta chưa làm thỏa mãn yêu cầu của bộ đội trong khi ta đòi hỏi nhiều ở họ. Bộ đội khổ là tại chúng ta, ta phải làm sao cho anh em bớt khổ.
+ Chúng ta có một hậu phương rộng rãi, nhân dân sẵn sàng giúp ta. Do đó, vấn đề thuế nông nghiệp phải được chú trọng và chú ý đúng mức, như vậy mới cung cấp đủ gạo cho bộ đội.
+ Chúng ta phải tiến hơn nữa lề lối làm việc cho tiến bộ. Từ trung ương đến địa phương, tư tưởng cần phải được thông suốt từ trên xuống dưới.
+ Phải có kế hoạch dự trù ngân sách sớm chung cho Chính phủ, riêng cho từng ngành. Phải hết sức giữ bí mật và quân sự hóa triệt để.
- Ngày 23: Chủ tịch Hồ Chí Minh trả lời giới trí thức và cán bộ, công nhân viên tại Trường Công an (an toàn khu) về vấn đề thuế nông nghiệp, thuế công thương nghiệp, biên chế, vấn đề thi đua, vấn đề trí thức đối với cách mạng. Đề cập vấn đề trí thức trong Chính phủ, Người nói: “Trí thức nhất thiết phải phục vụ kháng chiến. Cách mạng rất cần trí thức, đó là điều khẳng định. Nhưng trí thức cần phải cải tạo tư tưởng”.
Cùng ngày, Chủ tịch Hồ Chí Minh gửi thư cho đồng bào và chiến sĩ Nam Bộ nhân dịp kỷ niệm ngày Nam Bộ kháng chiến (23-9-1945 – 23-9-1951).
- Ngày 29: Báo Cứu quốc, số 1915, đăng thư của Chủ tịch Hồ Chí Minh trả lời thư của 300 ngụy binh công giáo bị bắt nay xin tha tội và thư hứa hẹn của một nhóm ngụy binh khác. Trong thư, Người nêu rõ Chính phủ sẽ khoan hồng đối với những người sớm quay về với Tổ quốc, sẽ trọng thưởng những người và những nhóm đái tội lập công lớn. Cuối thư, Người viết: “Ngụy binh cũng là con dân nước Việt, nhưng vì dại mà đi lầm đường, cho nên tôi và Chính phủ sẵn sàng tha thứ những người sớm biết lỗi và quay về với đại gia đình kháng chiến”.
- Từ ngày 27 đến ngày 5-10 : Chủ tịch Hồ Chí Minh dự Hội nghị Trung ương lần thứ hai (khóa II). Hội nghị đã nghe và thảo luận các báo cáo vềTình hình thế giới, Nhiệm vụ quân sự, Công tác trong vùng địchvàKinh tế - tài chính.
Nhận định về tình hình chung, Người đã phân tích những điểm yếu của chủ nghĩa đế quốc, xu thế phát triển của phong trào cách mạng thế giới... Về tình hình trong nước và các công tác trong nội bộ Đảng, công tác trong vùng tạm chiếm... Người nói: “Điều chú ý là cán bộ xa dân vì quan liêu, không gần gũi quần chúng. Cho nên phải làm thế nào kết hợp được với quần chúng. Chỉnh đốn chung là cần, không những phải chỉnh đốn các tổ chức đảng mà các tổ chức quần chúng cũng cần chỉnh đốn cho hợp lý”. “Công tác trong vùng tạm chiếm cần phải linh hoạt, không máy móc”.
Kết thúc Hội nghị, Người kết luận:“Học tập cả kinh nghiệm và lý luận ta đều có mặt kém... phải cố gắng, chống khuynh hướng kinh nghiệm chủ nghĩa”.
* Tháng 9- 1952
- Ngày 2: Chủ tịch Hồ Chí Minh ra Lời kêu gọi nhân dịp kỷ niệm Cách mạng Tháng Tám và ngày Độc lập. Trong lời kêu gọi, Người điểm lại những thành tích bảy năm kháng chiến đã qua trên các mặt quân sự, kinh tế, chính trị, kết quả của những đợt chỉnh huấn và phong trào thi đua ái quốc, đồng thời chỉ ra những khuyết điểm chính như: một số cán bộ chưa thật thà thực hành cần kiệm liêm chính, chưa nắm vững và đi đúng đường lối của Đoàn thể và Chính phủ, còn mắc bệnh quan liêu, mệnh lệnh, tham ô, lãng phí.
Người đề ra năm nhiệm vụ chính phải kiên quyết thực hiện là:
“- Tăng gia sản xuất và thực hành tiết kiệm.
- Đẩy mạnh công tác và mở rộng chiến tranh du kích sau lưng địch.
- Chỉnh đốn tư tưởng và lối làm việc của cán bộ.
- Chỉnh đốn quân đội và tăng cường sức chiến đấu của bộ đội.
- Chuẩn bị chỉnh đốn công tác quần chúng”.
- Ngày 4: Chủ tịch Hồ Chí Minh đến thăm Trường Quân y sĩ(tiền thân của Trường Đại học Quân y ngày nay)trong “an toàn khu”. Nói chuyện với cán bộ, học viên của trường, Người đề cập đến nhiều vấn đề như trí thức với kháng chiến, trong Đảng và ngoài Đảng và nhắc nhở mọi người phải đoàn kết, thi đua, giữ bí mật.
- Ngày 9: Đến thăm và nói chuyện với Hội nghị cán bộ chuẩn bị chiến dịch Tây Bắc, Người chỉ rõ mục đích, ý nghĩa của chiến dịch là tiêu diệt sinh lực địch, tranh thủ nhân dân, giải phóng đất đai, trong đó nhiệm vụ chính là tiêu diệt sinh lực địch. Người nhắc nhở cán bộ, chiến sĩ phải quyết tâm chiến đấu, chịu khó, chịu khổ, quý trọng, tiết kiệm, sử dụng hợp lý lương thực, vũ khí, làm đúng chính sách đối với đồng bào thiểu số; làm tốt công tác ngụy vận, đoàn kết khăng khít giữa dân công và bộ đội; giữ nghiêm kỷ luật quân đội.
Cùng ngày, bài viết: Không ai giấu được sự thật, ký bút danh Đ.X, đăng báo Cứu quốc, số 2161, dẫn lại lời nhà báo Đenpây vốn là một tay “thực dân hạng nặng” rất thạo tình hình Việt Nam. Đenpây viết: "Tôi hết sức ủng hộ Bảo Đại. Song, những điều mắt tôi trông thấy ở Việt Nam buộc tôi phải nói thật: Những người Việt Nam chân chính không ai theo Bảo Đại cả”. Rằng "Tình hình Việt Nam rất nghiêm trọng. Người Pháp phải mau mau tỉnh dậy, không thì hỏng hết”.
Bài báo kết luận: “Thế là xảo quyệt như lũ thực dân cũng không giấu giếm được sự thật. Mà sự thật là: kháng chiến nhất định thắng lợi”.
- Ngày 14: Chủ tịch Hồ Chí Minh dự và nói chuyện tại Hội nghị cán bộ liên minh nhân dân Việt - Lào.
Trong bài nói, Người chỉ rõ:“Việt Nam đoàn kết chặt chẽ, Lào đoàn kết chặt chẽ, Miên đoàn kết chặt chẽ... Đoàn kết ở đây là đoàn kết trong tinh thần, đoàn kết trong hành động, đoàn kết trong đấu tranh, chứ không phải đoàn kết ngoài miệng”.
Cuối cùng, Người nhờ Đoàn đại biểu Lào chuyển về nước món quà gửi tặng Chủ tịch Xuphanuvông gồm: 1 tấm lụa, 1 thanh kiếm và 1 bộ quần áo. Người giải thích:“Tấm lụa tượng trưng cho sự mềm mỏng và đại đoàn kết. Đoàn kết chặt chẽ như những sợi tơ trong tấm lụa. Mềm mỏng là để đối với nhân dân. Thanh kiếm là tượng trưng cho sự sắc sảo và kiên quyết. Còn bộ quần áo là để tặng cho cán bộ Lào thi đua giỏi nhất”.
- Ngày 18: Chủ tịch Hồ Chí Minh ra Lời kêu gọi nhân dịp kỷ niệm Nam Bộ kháng chiến. Sau khi biểu dương:“Nam Bộ kháng chiến trước nhất. Chịu đựng gian khổ lâu nhất. Lại cách xa Chính phủ trung ương nhất. Hoàn cảnh rất khó khăn. Nhưng sức kháng chiến ngày càng mạnh mẽ và có nhiều thành tích rất oanh liệt, vẻ vang”,Người chỉ rõ:"Đồng bào, chiến sĩ và cán bộ ta phải luôn luôn tỉnh táo, đã cố gắng cần phải cố gắng thêm, đã đoàn kết cần phải đoàn kết thêm... Phải kiên quyết vượt mọi khó khăn, đánh mạnh vào kẻ thù chung là giặc Pháp, bọn can thiệp Mỹ và lũ bù nhìn chó săn của chúng, phá tan chính sách của địch dùng người Việt đánh người Việt, lấy chiến tranh nuôi chiến tranh, để chuẩn bị đầy đủ điều kiện chuyển mạnh sang tổng phản công”.
- Ngày 24: Dự họp Bộ Chính trị, Người yêu cầu cán bộ cao cấp cần viết bài cổ động phong trào thi đua gửi đăng báo Đảng, coi đó là một trong những mục tiêu chính trị của Trung ương. Người lưu ý:Những bài báo cổ động thi đua cần viết ngắn gọn, cụ thể, dễ hiểu, đi thẳng vào vấn đề chủ chốt nhất, không nói nguyên tắc...
Cùng ngày, bài viết của Người:Hội Liên hợp quốc, ký bút danh Đ.X, đăng báoCứu quốc, số 2172, lên án đế quốc Mỹ lợi dụng lá cờ của Liên hợp quốc để gây chiến tranh xâm phạm chủ quyền các nước khác, điển hình là cuộc chiến tranh xâm lược Triều Tiên (Mỹ lôi kéo 14 nước cùng tham chiến). Người nhắc nhở: “Vì vậy, nhiệm vụ của nhân dân ta là ra sức kháng chiến cho đến thắng lợi hoàn toàn để góp một phần vào công cuộc ngăn tay bọn gây chiến, để giữ gìn hòa bình thế giới”.
- Ngày 25: Nhân dịp Tết Trung Thu, Chủ tịch Hồ Chí Minh gửi thư cho các cháu nhi đồng ở vùng tự do, vùng du kích, vùng bị tạm chiếm và ở ngoài nước. Bức thư có đoạn: “Mục đích của Bác và Đoàn thể cùng Chính phủ là cốt xây dựng cho các cháu đời sống thái bình, tự do, sung sướng.
Nhưng vì giặc Pháp, bọn can thiệp Mỹ và lũ Việt gian bù nhìn muốn bắt dân ta làm nô lệ cho chúng, chúng gây ra chiến tranh xâm lược, cho nên dân ta phải ra sức kháng chiến để giữ lấy độc lập, tự do”.
Cuối thư, Người gửi tặng các cháu bài thơ:
“Ai yêu các nhi đồng
Bằng Bác Hồ Chí Minh?
Tính các cháu ngoan ngoãn,
Mặt các cháu xinh xinh,
Mong các cháu cố gắng
Thi đua học và hành.
Tuổi nhỏ làm việc nhỏ,
Tuỳ theo sức của mình:
Để tham gia kháng chiến,
Để gìn giữ hoà bình.
Các cháu hãy xứng đáng:
Cháu Bác Hồ Chí Minh!”.
* Tháng 9- 1953
- Ngày 2: Chủ tịch Hồ Chí Minh ra Lời kêu gọi toàn thể đồng bào, chiến sĩ và cán bộ nhân dịp kỷ niệm tám năm Cách mạng Tháng Tám và ngày Quốc khánh 2-9.
Kiểm điểm lại mấy năm kháng chiến vừa qua, Người khẳng định: Thế ta ngày càng mạnh, thế địch ngày càng yếu. Sau khi biểu dương những thành tích của toàn thể chiến sĩ, đồng bào và cán bộ ta đã đạt được trong tám năm qua, Người nêu rõ những nhiệm vụ của quân đội, cán bộ, đồng bào vùng sau lưng địch... Và yêu cầu mọi người phải nâng cao tư tưởng trường kỳ kháng chiến, tự lực cánh sinh; phải nhận rõ ta, bạn, thù; phải luôn luôn tỉnh táo và phá tan mọi âm mưu của địch. Toàn dân đoàn kết, vượt mọi khó khăn, làm tròn nhiệm vụ, đẩy mạnh kháng chiến, giữ vững độc lập.
- Ngày 4: Bài viếtChủ nghĩa cộng sản nhất định thành công, ký bút danh Đ.X, đăng báoCứu quốc,số 2416, Người nêu lên những mâu thuẫn không thể giải quyết nổi trong chế độ tư bản chủ nghĩa như thất nghiệp, khủng hoảng kinh tế... và khẳng định chủ nghĩa cộng sản nhất định thành công vì đã giải quyết được những mâu thuẫn đó. Lênin đã vạch ra con đường để giải quyết là: Phải kinh qua giai cấp công nhân tổ chức, đấu tranh cách mạng; kinh qua trường kỳ xây dựng, để thực hiện chế độ cộng sản.
- Ngày 7: Bài viết của Chủ tịch Hồ Chí Minh: Dân chủ mới,ký bút danh Đ.X, đăng báoCứu quốc,số 2418, nêu năm đặc điểm của nền dân chủ mới là:
+ Dưới sự lãnh đạo của Đảng và giai cấp công nhân, nhân dân đánh đổ đế quốc và phong kiến. Trên nền tảng công nông liên minh, nhân dân lao động làm chủ nhà nước và xây dựng nền dân chủ nhân dân chuyên chính (dân chủ với nhân dân, chuyên chính với kẻ thù).
+ Trong chế độ dân chủ mới có năm loại hình kinh tế khác nhau: kinh tế quốc doanh, hợp tác xã, cá thể, tư bản tư nhân, tư bản nhà nước, trong đó kinh tế quốc doanh giữ vai trò chủ đạo.
+ Tư tưởng của giai cấp công nhân - tư tưởng Mác-Lênin là tư tưởng chủ đạo.
+ Đảng lãnh đạo giai cấp công nhân và nhân dân lao động thực hiện dân chủ mới, tiến dần lên chủ nghĩa xã hội.
+ Trong nước, nhân dân hăng hái kháng chiến, thi đua sản xuất.
- Ngày 15: Bài viếtĐấu tranh để thực hiện chủ nghĩa cộng sản,ký bút danh Đ.X, đăng báoCứu quốc,số 2424, Người nêu rõ: Để thực hiện dân chủ hoàn toàn với mọi người, trước hết đảng viên phải đoàn kết toàn dân, đánh đổ thực dân và phong kiến, kháng chiến thắng lợi, củng cố chính quyền dân chủ nhân dân; ra sức thi đua tăng gia sản xuất và tiết kiệm, chống quan liêu, tham ô, lãng phí; ra sức nâng cao trình độ văn hóa và giác ngộ chính trị của nhân dân lao động; ra sức củng cố Đảng ngày càng lớn mạnh để lãnh đạo nhân dân đấu tranh đến thắng lợi hoàn toàn.
- Ngày 16: Chủ tịch Hồ Chí Minh gửi thư cho toàn thể đồng bào, bộ đội, cán bộ Tây Bắc. Người căn dặn:“Cán bộ thì phải hết lòng hết sức chăm lo đến đời sống của nhân dân, phải đi đúng đường lối quần chúng, làm đúng chính sách của Chính phủ, và phải thực hiện cần, kiệm, liêm, chính.”
Cùng ngày, Người gửi thư cho Hội nghị cán bộ ngành giao thông công chính, Người chỉ rõ:"Công tác giao thông vận tải, nhất là công tác sửa chữa đường cầu, rất là quan trọng. Đường sá thông thì mọi việc đều dễ dàng". Người mong toàn thể cán bộ ngành giao thông công chính hãy"ra sức thi đua phát triển sáng kiến, vượt mọi khó khăn để làm tròn nhiệm vụ".
Người gửi kèm theo bảy huy hiệu để Hội nghị tặng cho những cán bộ xuất sắc nhất.
Trong ngày, Người gửi thư cho cán bộ và đồng bào dân công cầu đường và nhắc nhở mọi người phải ra sức thực hiệnkế hoạch thi đua, có chuẩn bị, có tổ chức, thiết thực và dẻo dai, để đưa chiến dịch cầu đường đến thắng lợi hoàn toàn.
Bài viết của Chủ tịch Hồ Chí Minh: Kết quả bước đầu của phát động quần chúng,ký bút danh C.B, đăng báoNhân Dân, số 136. Bài báo tổng kết những kết quả đạt được về chính trị, kinh tế, văn hóa trong đợt thí điểm phát động quần chúng tại sáu xã ở tỉnh T. và khẳng định những kết quả đó chứng tỏ chính sách ruộng đất của Đảng và Chính phủ là đúng đắn. Đồng thời, Người cũng chỉ ra nhiệm vụ cho những đợt phát động quần chúng sau này.
- Trước ngày 23: Chủ tịch Hồ Chí Minh gửi thư cho đồng bào và chiến sĩ Nam Bộ nhân dịp kỷ niệm ngày Nam Bộ kháng chiến. Trong thư, Người biểu dương những thành tích của quân dân Nam Bộ trong tám năm kháng chiến anh dũng và khẳng định: "Nam Bộ thật xứng đáng là bức tường đồng của Tổ quốc",... "Cuộc kháng chiến của ta nhất định thắng lợi"...Đồng thời, Người cũng đề ra những nhiệm vụ cụ thể cho đồng bào, cán bộ và chiến sĩ Nam Bộ nhằm nhanh chóng đưa cuộc kháng chiến đến thắng lợi.
- Ngày 26: Chủ tịch Hồ Chí Minh đến dự và nói chuyện tại buổi lễ bế mạc lớp chỉnh huấn cán bộ trí thức. Sau khi biểu dương những tiến bộ của anh chị em thể hiện trong việc nhận thức hàng loạt vấn đề về vai trò của trí thức, về cách mạng, về kháng chiến..., chỉ rõ niềm vinh dự của người trí thức trong thời đại mới, Người nêu lên những yêu cầu của việc cải tạo:"Cải tạo cũng phải trường kỳ gian khổ, vì đó là một cuộc cách mạng trong bản thân của mỗi người. Bồi dưỡng tư tưởng mới để đánh thắng tư tưởng cũ, đoạn tuyệt với con người cũ để trở thành con người mới không phải là một việc dễ dàng, không phải trong một lớp nghiên cứu vài tháng mà hoàn toàn thắng lợi...". "Có hai thứ vũ khí rất sắc bén để giúp chúng ta cải tạo, tức là cố gắng học tập gắn liền với thực hành và không e ngại, không che giấu, thật thà tự phê bình và hoan nghênh quần chúng phê bình mình".
- Tháng 9, cuối tháng
Tại bản Tỉn Keo (huyện Định Hóa, Thái Nguyên), Chủ tịch Hồ Chí Minh chủ tọa cuộc họp Bộ Chính trị bàn kế hoạch tác chiến Đông - Xuân.
Sau khi nghe Đại tướng Võ Nguyên Giáp báo cáo tình hình địch, Người nhấn mạnh: "Địch tập trung quân cơ động để tạo nên sức mạnh... Không sợ! Ta buộc chúng phải phân tán binh lực thì sức mạnh đó không còn" - bàn tay Người mở ra, mỗi ngón tay chỉ về một hướng.
Kết thúc cuộc họp, Người nói:"Phương hướng chiến lược không thay đổi".Về hướng hoạt động, lấy Tây Bắc làm hướng chính, các hướng khác là hướng phối hợp. Hướng chính hiện nay không thay đổi, nhưng trong hành động có thể thay đổi. Phép dùng binh là thiên biến vạn hóa...
* Tháng 9- 1954
- Ngày 1: Lời kêu gọi của Chủ tịch Hồ Chí Minh gửi đồng bào, quân đội, cán bộ toàn quốc và kiều bào ở nước ngoài nhân kỷ niệm Cách mạng Tháng Tám và Ngày Quốc khánh 2-9, đăng báoNhân Dân,số 220.
Trong Lời kêu gọi, Người chỉ rõ mục đích của Cách mạng Tháng Tám và cuộc kháng chiến là giành lại và phát triển sự nghiệp hòa bình, thống nhất, độc lập và dân chủ cho Tổ quốc và nhân dân ta. Người cũng chỉ rõ rằng thắng lợi mà chúng ta đã giành được là do sự phấn đấu anh dũng của cả dân tộc, là nhờ sự ủng hộ quý báu của các nước bạn, của nhân dân yêu chuộng hòa bình, trong đó có nhân dân tiến bộ nước Pháp.
Tình hình mới, thắng lợi mới đang đặt cả dân tộc ta trước những nhiệm vụ mới, trong đó nhiệm vụ chung là: "Thi hành đúng đắn hiệp định đình chiến, đấu tranh để giữ gìn và củng cố hòa bình, để thực hiện thống nhất, hoàn thành độc lập và dân chủ trong toàn quốc".
Để thực hiện tốt nhiệm vụ đó, Người nêu lên một số công tác cần kíp mà toàn Đảng, toàn dân và toàn quân ta phải tiến hành là củng cố các lực lượng vũ trang, tiếp tục tiến hành cải cách ruộng đất để thực hiện người cày có ruộng, củng cố chính quyền, ổn định kinh tế, xã hội ở những vùng mới giải phóng, v.v.. Người khẳng định chắc chắn rằng: "Công việc tuy nhiều và khó khăn, nhưng lực lượng của chúng ta mạnh, vì chúng ta đoàn kết nhất trí, vì chúng ta có quyết tâm, vì nhân dân tiến bộ thế giới ủng hộ chúng ta, cho nên chúng ta nhất định thắng lợi".
- Trước ngày 4: Đáp từ của Chủ tịch Hồ Chí Minh trong buổi lễ trình quốc thư của Đại sứ nước Cộng hòa nhân dân Trung Hoa tại Việt Nam, đăng báoNhân dân,số 221. Trong đáp từ của mình, Người nhấn mạnh: "Để giành lấy hòa bình, thống nhất, độc lập, dân chủ mà nhân dân Việt Nam đã kháng chiến gian khổ và anh dũng suốt 8, 9 năm qua, và đã thu được thắng lợi vẻ vang. Thắng lợi ấy đã đưa đến thắng lợi ngoại giao cho nhân dân Việt Nam ở Hội nghị Giơnevơ, tức là đã ký kết hiệp định đình chiến".
Chủ tịch cũng nói rõ những nhiệm vụ của nhân dân Việt Nam sau khi hòa bình lập lại và tỏ ý mong muốn tiếp tục tăng cường và phát triển tình đoàn kết, hữu nghị giữa hai dân tộc Việt - Trung.
Cùng ngày, bài viết của Chủ tịch Hồ Chí Minh: Những kinh nghiệm cần phải tránh trong công tác phát động quần chúng, ký bút danh C.B, đăng báoNhân Dân, số 221.
Bài báo nêu một số khuyết điểm mà các cán bộ làm công tác phát động quần chúng thường mắc phải, như dùng từ không đúng hoặc dùng những từ ngữ không phù hợp với trình độ nhận thức của đông đảo nông dân làm bà con khó hiểu hoặc không hiểu. Người căn dặn:"Các cán bộ ta cẩn thận từng lời nói, từng việc làm, thật thà "ba cùng", làm đúng chính sách để giành lấy kết quả tốt hơn trong công tác phát động quần chúng”.
- Ngày 5: Tại huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên, Chủ tịch Hồ Chí Minh nói chuyện với các cán bộ, nhân viên các cơ quan trung ương, các đơn vị bộ đội, công an và thanh niên xung phong chuẩn bị về tiếp quản Thủ đô Hà Nội.
Sau khi giải đáp một số thắc mắc như vấn đề lương bổng, công việc của mọi người sắp vào thành phố, Người đã nhắc nhở phải luôn luôn giữ gìn đạo đức và nhân cách của mình... Có thể nhiều người khi kháng chiến thì rất anh dũng, trước bom đạn địch không chịu khuất phục, nhưng khi về đến thành thị lại bị tiền bạc, gái đẹp quyến rũ, mất lập trường, sa vào tội lỗi. Cho nên bom đạn của địch không nguy hiểm bằng "đạn bọc đường", vì "nó làm hại mình mà mình không trông thấy".Muốn giữ vững nhân cách, cán bộ và chiến sĩ phải luôn luôn "làm gương mẫu trong mọi việc",phải "luôn thực hành 4 chữ mà Bác thường nói. Đó là: Cần, Kiệm, Liêm, Chính".
- Ngày 7: Bài viết Nhân dân Việt Nam và nhân dân nước Pháp,ký bút danh C.B, đăng báoNhân Dân, số 222. Bài báo viết:"Trong lúc nhân dân Việt Nam vui mừng ngày Quốc khánh và vui mừng hòa bình, chúng ta càng nhớ ơn nhân dân các nước bạn và nhân dân yêu chuộng hòa bình thế giới đã ủng hộ ta trong những năm tháng kháng chiến. Chúng ta càng thấm thía tình hữu nghị của nhân dân Pháp đối với nhân dân ta".Bài báo cho biết thêm:Vì tham gia lãnh đạo cuộc đấu tranh của nhân dân Pháp chống chiến tranh xâm lược Việt Nam mà nhiều đảng viên cộng sản Pháp đã bị tù đày. Nhưng dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Pháp, cuộc đấu tranh của các tầng lớp nhân dân tiến bộ Pháp vẫn sôi nổi và diễn ra dưới nhiều hình thức, đặc biệt là trong những ngày tháng họp Hội nghị Giơnevơ.
- Ngày 11: Thư của Chủ tịch Hồ Chí Minh gửi nhi đồng nhân dịp Tết Trung Thu, đăng báo Nhân dân, số 224. Bức thư có đoạn: "Trung Thu này là Trung Thu hòa bình đầu tiên, sau tám chín năm kháng chiến anh dũng của nhân dân ta. Trong cuộc kháng chiến cứu nước, các cháu cũng có đóng góp một phần. Nhân dịp này, Bác gửi lời thân ái khen ngợi các cháu... Lần này Bác bận việc quá, không rảnh làm thơ gửi cho các cháu. Bác chỉ chúc các cháu vui vẻ, mạnh khỏe, ngoan ngoãn và cố gắng thi đua học hành.
Đến ngày Nam Bắc một nhà,
Các cháu xúm xít, thì ta vui lòng.
Trung Thu năm Giáp Ngọ
Bác Hồ của các cháu"
- Ngày 12: Chủ tịch Hồ Chí Minh thăm và nói chuyện với Hội nghị tổng kết cải cách ruộng đất đợt 1 ở Thái Nguyên.
Trong bài nói, sau khi khen ngợi một số cán bộ làm tốt, Người chỉ rõ:"Phải biết phân hóa địa chủ. Giai cấp địa chủ là kẻ thù của nông dân, nhưng họ không phải là thống nhất. Nếu biết phân hóa địa chủ thì công việc sẽ dễ dàng hơn. Lúc học điểm đó thì nhiều cán bộ cho là hiểu rồi, nhưng lúc làm thì sai. Có người có tư tưởng "thà tả hơn hữu", thế là không đúng. Tả cũng tếu mà hữu cũng tếu. Phải biết nắm vững chính sách, biết dựa vào quần chúng, biết phân hóa địa chủ".
- Ngày 15: Chủ tịch Hồ Chí Minh thăm nơi ở và làm việc của cán bộ cao cấp Bộ Tổng Tham mưu đóng tại Đại Từ, Thái Nguyên. Người trao đổi với các cán bộ cao cấp một số công việc phải làm trước khi về tiếp quản Thủ đô và nhiệm vụ của quân đội khi vào tiếp quản Thủ đô.
Cùng ngày, bài viết của Người:Dù đui què mẻ sứt vẫn cứ anh hùng, ký bút danh C.B, đăng trên báoNhân Dân, số 226. Bài báo nêu gương đồng chí Vưu Huy - chiến sĩ quân tình nguyện Trung Quốc bị thương rất nặng. Nhưng sau khi bình phục đồng chí đã xin làm việc ở Viện nuôi dạy những chiến sĩ bị tàn phế. Tác giả đã làm bốn câu thơ để ca ngợi tấm gương đó:
“Dù là đui mắt, cụt tay,
Có công mài sắt có ngày nên kim.
Anh hùng chỉ ở quyết tâm
Quyết tâm, thì khốn khổ muôn tầm cũng vượt qua”.
- Ngày 18: Từ Đại Từ, Thái Nguyên, Chủ tịch Hồ Chí Minh đến thăm đơn vị bộ đội Việt Nam tình nguyện chiến đấu ở Lào đóng tại xã Chân Mộng, huyện Phù Ninh, Phú Thọ. Nói chuyện với cán bộ chiến sĩ, Người căn dặn một số điểm phải làm để thực hiện "nghĩa vụ quốc tế" của Đảng.
Chiều, Người đến đền Hùng và nghỉ qua đêm tại đền Giếng.
- Ngày 19: Từ đền Giếng, Chủ tịch Hồ Chí Minh thăm đền Hạ, đền Trung, đền Thượng, rồi lại trở về đền Giếng. Tại đây, Người nói chuyện với cán bộ, chiến sĩĐại đoàn quân tiên phongtrên đường về tiếp quản Thủ đô. Người nói:"Bác cháu ta gặp nhau ở đây trong tình cờ nhưng lại rất có ý nghĩa. Ngày xưa các vua Hùng đã có công dựng nước, ngày nay Bác cháu ta phải cùng nhau giữ lấy nước...
Trải qua bao thời đại đấu tranh, ông cha ta mới giữ được Thủ đô, tám chín năm nay, do quân ta kiên quyết kháng chiến nên mới có thắng lợi trở về Hà Nội. Vì thế các chú được Trung ương và Chính phủ giao cho nhiệm vụ tiếp quản Thủ đô là được nhận một vinh dự lớn...".
- Ngày 20: Chủ tịch Hồ Chí Minh thăm Hội nghị tổng kết thực hiện thí điểm cải cách ruộng đất ở Thái Nguyên. Người đến thăm nông dân xã Hùng Sơn, huyện Đại Từ, Thái Nguyên là nơi được chọn làm thí điểm. Người căn dặn cán bộ địa phương phải kịp thời rút kinh nghiệm để thực hiện chủ trương cải cách ruộng đất của Chính phủ.
Cùng ngày, Chủ tịch Hồ Chí Minh tiếp Đoàn đại biểu cán bộ miền Nam tập kết đến thăm Người.
- Ngày 21: Thư của Chủ tịch Hồ Chí Minh gửi bộ đội, cán bộ và gia đình cán bộ miền Nam ra tập kết, đăng báoNhân Dân,số 229. Trong thư, Người khẳng định:"Nam Bắc vẫn là một nhà... Đến ngày hòa bình đã được củng cố, thống nhất được thực hiện, độc lập, dân chủ đã hoàn thành, đồng bào sẽ vui vẻ trở về quê cũ. Lúc đó rất có thể tôi sẽ cùng đồng bào vào thăm miền Nam yêu quý của chúng ta".
- Ngày 27: Bài viết của Chủ tịch Hồ Chí Minh: Cái gậy và con gà,ký bút danh C.B, đăng báoNhân Dân, số 232. Bài báo kể hai câu chuyện về lòng nhân đạo của nhân dân ta với người lính Pháp bị thương và sự quý trọng tài sản của dân, dù là rất nhỏ ở người chiến sĩ quân đội Việt Nam. Bài báo dẫn lại lời nhận xét của những người Pháp đã chứng kiến các sự kiện đó và khẳng định:"Mỗi người Việt Nam yêu nước đều có thể là người tuyên truyền làm cho thế giới kính trọng dân tộc ta".
- Ngày 29: Bài viết của Chủ tịch Hồ Chí Minh: Tội ác của bọn Ngô Đình Diệm,ký bút danh C.B, đăng báoNhân Dân, số 233. Bài báo tố cáo chính quyền Ngô Đình Diệm đã lừa bịp và cưỡng ép đồng bào theo đạo Thiên Chúa từ miền Bắc di cư vào Nam, khiến cuộc sống của họ phiêu bạt và việc chúng đàn áp các cuộc biểu tình làm nhiều người chết và bị thương. Đó là tội ác đối với đồng bào và dân tộc.
Còn nữa
Huyền Trang (tổng hợp)
